Czym różni się wodzian kreatyny (creatine monohydrate) od fosforanu kreatyny-fosfokreatyny (creatine phosphate)?

Monohydrat kreatyny to uwodniona postać tego aminokwasu znakomicie wchłaniana i dystrybuowana do tkanek. Jest ona prekursorem fosfokreatyny - podstawowej substancji energetycznej tkanki mięśniowej, odpowiedzialnej za dystrybucję energii w komórkach tej tkanki, na każdym etapie kontynuowania wysiłku. Fosforan kreatyny - fosfokreatyna natomiast, to właściwa gotowa postać owego dystrybutora energii!

Jakie zarzuty stawiają fosfokreatynie oponenci jej stosowania?

Podstawowym zarzutem jest fakt, że fosfokreatyna hydrolizuje w przewodzie pokarmowym, uwalnia energię z wiązań fosforanowych i zamienia się w kreatynę. W świetle takiego faktu pozornie trudno jest dowieść wyższej skuteczności zastosowania fosforanu nad stosowaniem monohydratu kreatyny. Jednakże dzięki zjawisku biernej dyfuzji - przenikania prostych substancji przez błonę śluzową przewodu pokarmowego, średnio ok. 5 % przyjętej porcji fosfokreatyny przedostaje się w stanie niezmienionym do krwioobiegu. Taka ilość substancji jest w zupełności wystarczająca do wystąpienia objawów działania zależnych od podania fosfokreatyny, różnych i bardziej komplementarnych niż w przypadku zastosowania monohydratu.

Dlaczego więc do tej pory stosowano jedynie monohydrat kreatyny?

Przede wszystkim nieprawdą jest, że wcześniej nie stosowano fosfokreatyny. Od wielu lat jest ona priorytetowym środkiem wspomagania wysiłku, jednakże do tej pory stosowano ją w formie injekcji. Trzy bariery broniły powszechnego dostępu do rynku doustnej postaci fosfokreatyny - technologiczna, ekonomiczna i legislacyjna. Brak odpowiedniej metody technologicznej powodował,  że substancję tę otrzymywano jedynie w niewielkich ilościach, tak więc przez długie lata była ona drogim i „ekskluzywnym” środkiem. Ponadto w tamtej dobie fosfokreatyna postrzegana była i rejestrowana przez organy legislacyjne jako typowy lek. Złożona i rygorystyczna procedura takich rejestracji uniemożliwia legislację farmaceutyku zmiennie wchłanianego i dystrybuowanego przez ustrój a jeszcze dodatkowo ordynowanego w porcjach kilkudziesięciogramowych. Czasy się jednak zmieniają! Współczesna technologia dostarcza wysokiej jakości substancję w bardzo przystępnej cenie. Ogólnoświatowy trend do wyraźnego rozróżniania i określenia standartów dla substancji odżywczych i leczniczych sprawił, że obecnie doustne preparaty fosfokreatyny uznawane są za suplementy żywieniowe i tak rejestrowane. Runęły więc wszystkie dotychczasowe bariery. Dziś wszyscy korzystać możemy z dobrodziejstw stosowania doustnych preparatów fosfokreatyny.

Jaką przewagę posiada fosforan nad monohydratem kreatyny ?

O dobroczynnym wpływie wodzianu kreatyny na parametry wysiłku napisano już całe tomy, nie będziemy więc w tym miejscu powielać utrwalonej wiedzy. Dociekliwych odsyłamy do odpowiedniej lektury. Spróbujmy jednak nakreślić dodatkowe korzyści ze stosowania fosfokreatyny. Przeważająca część podanej doustnie fosfokreatyny hydrolizuje w przewodzie pokarmowym. Powstała w ten sposób wolna kreatyna wchłaniana jest do krwioobiegu i w identyczny sposób jak wodzian kreatyny dystrybuowana do tkanki mięśniowej. Tu oczywiście wykorzystywana będzie przez mięśnie do nadkompensacji komórkowej puli fosfokreatyny. W wyniku hydrolizy uwalniane są również reszty fosforanowe i kwanty energii. Te posłużyć mogą do odbudowy lokalnych pól ATP związanych z błonami biologicznymi śluzówki przewodu pokarmowego. Spodziewanym efektem takiego zjawiska będzie nasilenie tzw. ATP - zależnego transportu błonowego. W konsekwencji więc lepsze wchłanianie składników pokarmu jak i uwolnionej w trakcie hydrolizy wolnej kreatyny. Jony fosforanowe pełnią również inne istotne zadania życiowe. Biorą między innymi udział w procesie odjodowania tyroksyny, który to proces jest niezwykle doniosły dla właściwego anabolizmu białek mięśniowych oraz degradacji tłuszczy zapasowych. Warto podkreślić szczególne znaczenie odjodowania dla wzmożenia syntezy ciężkiej frakcji aktomiozyny- białka odpowiedzialnego za siłę i szybkość.

Jednakże dwa ostatnie opisane zjawiska (wzrost poziomu lokalnych pól ATP i odjodowanie tyroksyny) można uznać za hipotetyczne i marginalne. Fundamentalne znaczenie dla zrozumienia przewagi preparatów fosfokreatyny, mają kierunki działania swoiste jedynie dla egzogennie podanej substancji. W niezmienionej formie, jak wspominaliśmy, wchłania się średnio ok. 5% podanej doustnie dawki. Uwzględniając zalecenia stosowania kilkunasto a nawet kilkudziesięciogramowych dobowych porcji, ilość wchłoniętej w niezmienionej postaci fosfokreatyny jest wystarczająca do wystąpienia działań charakterystycznych dla tej substancji. Podstawowym tego typu działaniem o złożonym podłożu metabolicznym jest cytoprotekcja. Cytoprotekcja polega na ochronie komórek przed rozpadem w niesprzyjających warunkach fizjologicznych. takie niesprzyjające warunki zaistnieć mogą w przypadku niektórych chorób (zawał, miażdżyca), uszkodzeń mechanicznych ciała (stłuczenie, zmiażdżenie) oraz w trakcie ekstremalnych wysiłków fizycznych. Egzogenna  fosfokreatyna dystrybuowana jest w pierwszej kolejności do tkanek szczególnie wykorzystujących tę substancję a więc do mięśni szkieletowych, serca i mózgu. fosfokreatyna znakomicie chroni te narządy przed degradacją.

Za fundamentalne mechanizmy cytoprotekcji wskazuje się:

·        hamowanie peroksydacji fosfolipidów błony komórkowej,

·        hamowanie agregacji i poprawę elastyczności erytrocytów,

·        wnikanie do wnętrza komórki i utrzymanie wysokich poziomów lokalnych pól ATP

·        hamowanie rozpadu nukleotydów adeninowych w błonach komórkowych mięśni

Na szczególną uwagę zasługuje mechanizm antyoksydacyjny znakomicie współfunkcjonujący z podobnym działaniem innych antyoksydantów a w szczególności witaminą E-tokoferolem. W tym miejscu należy podkreslić fakt, że stosowana w doświadczeniach kreatyna nie przejawiała działania cytopotekcyjnego. Ta funkcja bowiem związana jest ze szczególnymi cechami pełnej struktury cząsteczkowej fosfokreatyny.

W jakich dyscyplinach sportu szczególnie należy polecać stosowanie fosfokreatyny?

Oczywiście jako podstawowego dystrybutora energii na każdym etapie wysiłku używać powinni fosfokreatyny wszyscy sportowcy. Mechanizm cytoprotekcyjny natomiast nabiera szczególnego znaczenia w tych konkurencjach, gdzie gro energii dla pracy zabezpiecza metaboliczny szlak glikolizy beztlenowej. Będą  to więc ekstremalne wysiłki w przedziale od kilku sekund do kilku minut (sprinty, sprinty przedłużone, biegi średnie, kulturystyka). W specyficznych warunkach metabolicznych takiej pracy fosfokreatyna zapobiegać będzie rozpadowi błon i martwicy komórek mięśni szkieletowych i serca. Dla przedstawicieli dyscyplin siłowych znamiennym powinien być fakt, że w kontrolowanych badaniach fosfokreatyna skuteczniej niż wodzian kreatyny stymulowała przyrost beztłuszczowej masy ciała. (działanie anaboliczne). Otwartą kwestią są również możliwości zastosowania fosfokreatyny w kontuzjach sportowych i zespołach przeciążeniowych związanych z uprawianiem sportu. Tytułem zakończenia wypada zaznaczyć, że przed doustnymi preparatami fosfokreatyny otwiera się szeroka perspektywa jako znakomitymi środkami w profilaktyce oraz terapii uzupełniającej wielu dokuczliwych schorzeń - miażdżyca, zawał, demencja. Jej wpływ cytoprotekcyjny a w szczególności antyoksydacyjny może pozwolić opóźniać procesy starzenia i przedłużać aktywną młodość. Tak więc warto polecać stosowanie fosfokreatyny nie tylko wyczynowcom ale i osobom uprawiającym sport dla zdrowia oraz wszystkim tym, którzy pragną uniknąć chorób wieku późnego lub poprawić swój komfort egzystencjalny.

Opracował dla MLO Polska